To nie moda, to konieczność. Regeneracja gleby to przyszłość rolnictwa
2025-05-31
Po intensywnej pracy nasz organizm potrzebuje odpoczynku i odbudowy. Podobnie jest z glebą, która ciężko pracuje w rolnictwie. Od kilku lat coraz głośniej mówi się o potrzebie zmiany i zadbania o warsztat pracy rolnika, jakim jest gleba. Zmęczona będzie mniej wydajna jak sportowiec po ciężkim treningu.
Zasobna w makro i mikroelementy oraz próchnicę, czyli materię organiczną gleba, z dobrą strukturą gruzełkowatą i bogatym, zrównoważonym życiem biologicznym to cel, do którego dąży rolnictwo regeneratywne.
Rolnictwo regeneratywne: mamy co naprawiać po dziesięcioleciach intensywnego korzystania z gleby
Świętokrzyski Ośrodek Doradztwa Rolniczego tłumaczy to tak: „Rolnictwo regeneratywne to takie rolnictwo, którego głównym celem jest odtworzenie i utrzymanie potencjału plonotwórczego gleby (a szerzej - agroekosystemów), poprzez prowadzenie takiej produkcji rolniczej, która nie szkodzi środowisku przyrodniczemu”. Do tego charakteryzujące się ujemnym śladem węglowym, redukującym CO2.
Rolnictwo regeneratywne czerpie inspiracje i metody z różnych podejść rolniczych, takich jak rolnictwo integrowane, ekologiczne, permakultura (oparta na samoregulacji ekosystemów naturalnych) oraz rolnictwo precyzyjne, łącząc ich założenia w nowatorski sposób.
Czy taki system uprawy jest potrzebny? Naukowcy i doradcy rolniczy przekonują, że wręcz niezbędny, ponieważ przeciwdziała degradacji gleby i utracie jej żyzności spowodowanej intensywnym rolnictwem konwencjonalnym.
Rolnictwo regeneratywne jest kluczowe w walce ze zmianami klimatu poprzez sekwestrację węgla w glebie i ograniczenie emisji gazów cieplarnianych. Wspiera bioróżnorodność, w przeciwieństwie do monokultur. Minimalizuje zanieczyszczenie środowiska wynikające ze stosowania syntetycznych środków ochrony roślin.
Zwiększa odporność systemów rolniczych na ekstremalne warunki pogodowe i inne wyzwania. Może przyczyniać się do produkcji zdrowszej żywności i w dłuższej perspektywie poprawić ekonomię gospodarstw rolnych. Krótko mówiąc, jest potrzebne dla zdrowia gleby, środowiska, klimatu, bioróżnorodności i przyszłości zrównoważonego rolnictwa.
Zasady rolnictwa, które ma odbudować glebę
W swoim podejściu do gospodarowania rolnik, który chce regenerować glebę, powinien kierować się kluczowymi zasadami:
- Poprawa gospodarki materią organiczną gleby, czyli dążenie do tego, by w płodozmianie przybywało materii organicznej.
- Podnoszenie żyzności gleby. Zatem wzbogacanie gleby w składniki odżywcze i poprawa jej właściwości.
- Wytwarzanie wysokiej jakości żywności i pasz: produkcja zdrowych i wartościowych plonów oraz pasz.
- Ochrona środowiska rozumiana jako zabezpieczenie gleby, wody i powietrza przed zanieczyszczeniami, zwłaszcza tymi pochodzącymi z działalności rolniczej.
- Redukcja stosowania chemii: ograniczenie użycia pestycydów i nawozów sztucznych.
- Efektywność energetyczna i uproszczenie upraw. Stawia na minimalizowanie zużycia energii i stosowanie mniej złożonych metod uprawy.
- Wzmacnianie bioróżnorodności: zwiększanie różnorodności biologicznej w ekosystemach rolniczych, w glebie i na powierzchni ziemi.
- Dbałość o krajobraz, więc kształtowanie rolniczego otoczenia z uwzględnieniem jego wartości kulturowych.
Rolnictwo regeneratywne w praktyce opiera się na bezorkowej uprawie gleby wykorzystaniu roślin okrywowych i na zielony nawóz zwiększeniu różnorodności upraw w płodozmianie poprawie retencji wody łączeniu produkcji roślinnej ze zwierzęcą dbałości o dobrostan zwierząt stosowaniu naturalnych nawozów oraz ograniczeniu zużycia nawozów poprzez zrównoważone nawożenie i ograniczeniu ilości środków ochrony roślin w ramach integrowanej ochrony roślin.
Zmianowanie i okrywa gleby jak plaster na rany
W Polsce postępuje proces stepowienia, czyli nadmiernego przesuszenia i degradacji gleby prowadzącego do zmian w roślinności. Taki niekorzystny proces obserwuje się m.in. w Wielkopolsce, na Kujawach i Mazowszu. Przyczynia się do tego klimat i człowiek.
Instytucje rolnicze promują system uprawy, który ma przyczyniać się do odbudowy gleby i jej zasobności. Wiosną Centrum Doradztwa Rolniczego w Brwinowie zorganizowało webinarium poświęcone rolnictwu regeneratywnemu. Prelegenci wykazywali, że miejsce, w którym jesteśmy, to rolnictwo degeneratywne, uprawa konwencjonalna. Natomiast model regeneratywny ma być odbudową tego, co zostało zniszczone i jednocześnie drogą do modelu zrównoważonego.
Eksperci wskazują wśród podstawowych praktyk maksymalizację różnorodności roślin, które jednocześnie stanowią okrycie gleby) poprzez:
- zmianowanie
- międzyplony
- poplony
- przedplony
- śródplony
- nawozy zielone
Innym z zaleceń jest minimalizacja uprawy, czyli strategia ograniczająca ingerencję w glebę (uprawa zerowa lub uprawa pasowa - ta druga w ostatnich latach bardzo zyskuje na popularności).
Zmianowanie jest podstawowym elementem rolnictwa regeneratywnego, które poprawia żyzność gleby i ogranicza występowanie chorób. Większa liczba gatunków w systemie zmianowania przyczynia się do ograniczenia presji chorób i szkodników. Zatem zastosowanie zmianowania zmniejsza również uzależnienie od stosowania środków ochrony roślin. Ponadto, wzbogaca strukturę gleby i poprawia jej żyzność.
Praktyki rolnictwa regeneratywnego obejmują uprawy wielogatunkowe, które stanowią klucz do efektywności. Wykorzystuje się w nich mieszanki roślin strączkowych, zbóż, motylkowych oraz okrywowych. Korzyści agronomiczne wynikające z takich upraw to lepsze wykorzystanie składników odżywczych oraz większa retencja wody w glebie. Dodatkowo, ogranicza się konieczność stosowania nawozów sztucznych.
Z ekonomicznego i praktycznego punktu widzenia, uprawy wielogatunkowe dają możliwość sprzedaży różnych plonów. Przyczyniają się także do redukcji kosztów uprawy dzięki lepszej strukturze gleby oraz zapewniają wyższą odporność na zmienne warunki pogodowe.
Dlaczego warto postawić na rolnictwo regeneratywne?
Najważniejsze rezultaty wdrażania metod rolnictwa regeneratywnego obejmują polepszenie jakości ziemi uprawnej, która jest kluczowym zasobem w rolnictwie, co prowadzi do wydajniejszej i bardziej ekologicznej uprawy roślin.
Dodatkowo, praktyki te umożliwiają sekwestrację węgla w glebie, czyli wychwytywanie dwutlenku węgla z atmosfery i magazynowanie go w ziemi, co zmniejsza jego emisję.
W tradycyjnych technikach rolniczych często gospodarstwa opierają się na intensywnej obróbce gleby z użyciem orki, obfitym stosowaniu chemicznych środków ochrony roślin i syntetycznych nawozów oraz na uprawie jednego gatunku roślin na danym obszarze.
Natomiast rolnictwo regeneratywne koncentruje się na budowaniu zrównoważonych, długoterminowych i bardziej naturalnych systemów produkcji rolnej, które są korzystne zarówno dla gospodarzy rolnych, jak i dla środowiska naturalnego.
Autor: Agata Wodzień-Nowak
