Kary do 4% obrotu i obowiązkowy GPS plantacji. Firmy mają mało czasu

2025-10-17

Rozporządzenie Unii Europejskiej, mające przeciwdziałać wylesianiu, budzi wiele pytań i wątpliwości ze strony firm, których dotyczy. Regulacja wchodzi w życie z początkiem przyszłego roku. Wyjaśniamy, na czym polega i jak firmy powinny się do niej przygotować.

Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego

EUDR, czyli Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2023/1115 z dnia 31 maja 2023 r. w sprawie udostępniania na rynku unijnym i wywozu z Unii niektórych towarów i produktów związanych z wylesianiem i degradacją lasów oraz uchylenia rozporządzenia (UE) nr 995/2010 zacznie obowiązywać duże firmy z początkiem 2026 roku, a małe sześć miesięcy później. Celem rozporządzenia jest m.in. promowanie zrównoważonego łańcucha dostaw oraz wsparcie bioróżnorodności i klimatu.

Cele i zakres rozporządzenia

EUDR to odpowiedź na narastający globalny problem utraty lasów, która – według danych ONZ i FAO – postępuje w tempie ok. 10 milionów hektarów rocznie. Główne przyczyny tego zjawiska to ekspansja rolnictwa, nielegalne wyręby oraz niekontrolowana produkcja towarów konsumpcyjnych.

- UE, jako jeden z największych importerów produktów takich jak drewno, kakao, soja, olej palmowy, kawa, kauczuk oraz bydło, postanowiła ograniczyć swoje uczestnictwo w tym procesie, nakładając na przedsiębiorców obowiązek zapewnienia, że oferowane produkty nie przyczyniły się do wylesiania po 31 grudnia 2020 r. – informuje Ministerstwo Klimatu i Środowiska.

Oznacza to konieczność stosowania zasady „due diligence” – należytej staranności – w całym łańcuchu dostaw. Przedsiębiorcy będą musieli m.in. gromadzić dane geolokalizacyjne plantacji, z których pochodzą surowce, oraz potwierdzać legalność i zrównoważony charakter ich produkcji.

- Rozporządzenie wpisuje się w szerszy plan działania Komisji Europejskiej z 2019 r. dotyczący ochrony i odbudowy światowych lasów, który zakłada powstrzymanie utraty lasów do 2030 r. oraz wsparcie dla producentów wdrażających bardziej zrównoważone metody uprawy – objaśnia Ministerstwo Klimatu i Środowiska.

Nowe przepisy mają zatem nie tylko wymiar środowiskowy, ale również etyczny i gospodarczy – promują uczciwą konkurencję, przejrzystość handlu i zrównoważone praktyki biznesowe.

- Unia Europejska uznała, że największy wpływ na wylesianie ma sześć grup produktów: bydło, kakao, palma olejowa, kauczuk, soja i drewno, a w skali globu za jedną trzecią ich konsumpcji odpowiadają mieszkańcy UE. Gdyby nic się nie zmieniło, do 2030 roku na Ziemi ubyłoby w związku z ich produkcją ok. 248 tys. ha lasów – mówi dr Ewa Badowska-Domagała, ekspertka Natureef z Grupy Legislacja, radca prawny, wspólnik w kancelarii JWP Legal.

Raportowanie i ewentualne konsekwencje

Zgodnie z EUDR firmy wprowadzające na rynek UE wymienione w rozporządzeniu produkty, zobowiązane są sprawdzać ich pochodzenie i legalność. Muszą też zapewnić, że produkt nie przyczynił się do wylesiania po 31.12.2020. Ich obowiązkiem będzie stosowanie systemu due dilligence obejmującego zbieranie informacji o producentach i pochodzeniu surowców, ocenę ryzyka wylesiania w łańcuchu dostaw oraz monitorowanie i raportowanie działań minimalizujących ryzyko w tym zakresie.

Przedsiębiorcy, którzy nie zastosują się do tych obowiązków, narażają się na sankcje, które powinny jeszcze zostać określone w polskich przepisach, ale w EUDR znaleźć można wytyczne, które ich dotyczą. Maksymalna kwota grzywny za złamanie może wynieść 4 proc. całkowitego rocznego obrotu podmiotu na rynku UE, konfiskata produktów, których dotyczy kara i konfiskata dochodów z tytułu jego sprzedaży. Firma może również zostać czasowo wykluczona na okres 12 miesięcy z zamówień publicznych.

Traces – system obsługi online

Do obsługi tych obowiązków UE udostępnia przedsiębiorcom Traces - system online, w którym rejestruje się wszystkie działania dotyczące kwestii ujętych w EUDR. Każdy podmiot, którego rozporządzenie dotyczy, musi założyć w systemie swoje konto.

- Obecnie w systemie często coś się zmienia. Czekamy na polskie przepisy dotyczące EUDR, których projektu spodziewamy się w czwartym kwartale 2025 roku. Trzeba więc obserwować zmiany – radzi Agnieszka Majsnerowicz, kierownik Działu Zarządzania Jakością w firmie PAW Decor Collection, jednego ze światowych liderów wśród producentów jednorazowych serwetek, który przygotowuje się do wdrożenia EUDR i ma w tej dziedzinie wiele praktycznych doświadczeń.

Aby sprawnie zbierać dane raportowane za pomocą Traces, konieczne jest przeanalizowanie wielu procesów biznesowych.

- Przekonaliśmy się, że w przygotowanie do EUDR zaangażowana jest cała firma - od księgowości po magazyn. Musieliśmy m.in. zmodyfikować używany przez nas system ERP, aby zautomatyzować wprowadzanie danych związanych z EUDR. Musieliśmy również dopasować niektóre nasze procedury. Konieczna była też weryfikacja też informacje zgromadzone do tej pory, wyłapując np. nieaktualne lub niezgodne dane podane kiedyś przez dostawców – mówi Agnieszka Majsnerowicz.

Ważną kwestią jest przygotowanie się na kontrolę uprawnionych organów (zostaną dopiero określone w polskich przepisach dotyczących EUDR), a także do udzielania odpowiedzi kontrahentom.

- Bywają klienci, którzy chcą sprawdzać, czy działania firmy dotyczące EUDR są zgodne z przepisami. Choć nie mamy takiego obowiązku, to możemy się na to zgodzić, ale nie udostępniajmy informacji takich jak ceny zakupu surowców - mówi Agnieszka Majsnerowicz. - Ważne, aby wewnętrznie ustalić jakie dane firma udostępnia jakim podmiotom i szkolić z tego pracowników. Ważne jest również informowanie Inspekcji Ochrony Środowiska o produktach niespełniających wymogów, czyli tzw. non-compliance products.

Pytania i wątpliwości dotyczące EUDR

Regulacje budzą sporo pytań i wątpliwości producentów i dystrybutorów produktów z kategorii określonych w EUDR, lub korzystających z tego typu surowców. Dotyczą one m.in. kwestii terminów i okresów przejściowych stosowania rozporządzenia, a także wcześniejszej regulacji EUTR, która dotyczyła produktów drewnopochodnych. Wejście w życie EUDR zostało odroczone do końca 2025 roku dla dużych firm. Małe obowiązywać będzie pół roku później. To jednak nie rozwiewa wszelkich wątpliwości.

Agnieszka Majsnerowicz z firmy PAW, podaje przykład: - Wyobraźmy sobie, że w styczniu 2026 roku produkujemy serwetki z bibuły, która z kolei została wyprodukowana w roku 2025. Nie jesteśmy w stanie spełnić wymogów dostarczenia DDS – Due Dilligence Statement, czyli Oświadczenia o należytej staranności, bo w 2025 roku dostawcy nie musieli nam podawać informacji o tym, skąd pozyskali, z którego powstała bibuła. W takim wypadku naszym obowiązkiem będzie udowodnić, że surowiec pochodził ze sprawdzonych źródeł.

Temat budzi dużo strachu i fałszywych informacji.

- Pamiętajmy, że EUDR w 2025 roku jeszcze nie obowiązuje i nie poddawajmy się presji kontrahentów, którzy już teraz wymagają podawania wszystkich wymaganych przez rozporządzenie danych. Obecnie jest to z ich strony sposób na zdyscyplinowanie kontrahentów, któremu nie musimy się poddawać – mówi Ewa Badowska.

- To na co warto uważać, to Uważać na zewnętrzne systemy do przekazywania danych poza systemem Traces. Na rynku jest wiele firm, które twierdzą, że proponowany przez nie system jest jedynym właściwym do przekazywania danych. Często jednak takie systemy wymuszają więcej informacji, niż jest to niezbędne. A jako przedsiębiorcy chcemy chronić swoją tajemnicę handlową – zwraca uwagę Agnieszka Majsnerowicz.

Harmonogram wdrażania w Polsce

Proces wdrażania przepisów EUDR w Polsce został rozłożony na kilka etapów, tak aby przedsiębiorcy i administracja publiczna mieli czas na przygotowanie odpowiednich procedur i systemów informatycznych.

1. 29 czerwca 2023 r. – wejście w życie EUDR

Od tej daty rozporządzenie stało się obowiązujące we wszystkich państwach członkowskich UE. Choć stosuje się je bezpośrednio, wymaga ono uzupełnienia o przepisy krajowe określające m.in. organy nadzoru oraz procedury kontrolne.

2. 9 grudnia 2024 r. – uruchomienie systemu TRACES

Kluczowym elementem wdrożenia jest system informacyjny TRACES (Trade Control and Expert System), który umożliwia przedsiębiorcom składanie oświadczeń o należytej staranności.
System ten pozwala organom państw członkowskich monitorować przepływ towarów i analizować, czy dany produkt spełnia wymogi rozporządzenia. Dla ułatwienia nauki obsługi TRACES uruchomiono również wersję szkoleniową, dostępną poprzez stronę Ministerstwa Klimatu i Środowiska.
To rozwiązanie ma zapewnić transparentność i ujednolicenie działań w całej Unii.

3. 26 maja 2025 r. – klasyfikacja krajów ryzyka

Rozporządzenie wykonawcze Komisji (UE) 2025/1093 określi wykaz państw o niskim, średnim i wysokim ryzyku wylesiania.
Polska – wraz z większością krajów UE – została zaliczona do strefy niskiego ryzyka, co oznacza uproszczone obowiązki w zakresie oceny ryzyka i dokumentacji. W praktyce oznacza to mniej formalności dla firm pozyskujących surowce na rynku unijnym, przy zachowaniu pełnej kontroli jakości i pochodzenia.

4. 30 grudnia 2025 r. i 30 czerwca 2026 r. – obowiązek dla przedsiębiorców

Zasady wynikające z EUDR zaczną obowiązywać:

od 30 grudnia 2025 r. – duże i średnie przedsiębiorstwa,

od 30 czerwca 2026 r. – mikro- i małe przedsiębiorstwa.

Dyskusje na forum unijnym trwają – część państw członkowskich apeluje o dodatkowe ułatwienia i ewentualne przesunięcie terminów, zwłaszcza dla najmniejszych podmiotów, które mogą mieć trudności z wdrożeniem nowych procedur.

Implementacja przepisów krajowych

Jak informuje Ministerstwo Klimatu i Środowiska:

- Aby zapewnić skuteczne stosowanie EUDR w Polsce, przygotowywana jest ustawa krajowa – projekt o numerze UC101 w Wykazie prac legislacyjnych Rady Ministrów.

Nowe przepisy mają doprecyzować kwestie organizacyjne i nadzorcze, w tym wyznaczenie instytucji odpowiedzialnych za egzekwowanie regulacji.

Proponowany podział kompetencji przedstawia się następująco:

• Inspekcja Weterynaryjna – odpowiedzialna za nadzór nad bydłem oraz produktami pochodnymi (np. skóry, mięsa, nabiału);
• Inspekcja Jakości Handlowej Artykułów Rolno-Spożywczych (IJHARS) – kontrola łańcucha dostaw kakao, kawy, soi i oleju palmowego;
• Inspekcja Ochrony Środowiska – nadzór nad drewnem, kauczukiem i ich pochodnymi (m.in. meble, papier, opony).

Koordynację całości ma pełnić minister właściwy do spraw środowiska, który będzie odpowiadał za raportowanie postępów wdrożenia EUDR do Komisji Europejskiej.
Projekt ustawy ma zostać skierowany do konsultacji międzyresortowych w październiku 2025 r., a następnie trafi do Sejmu.

Znaczenie EUDR dla gospodarki i środowiska

EUDR to nie tylko regulacja prawna, ale również nowy model odpowiedzialności biznesowej. Wprowadzenie wymogów należytej staranności zmusza przedsiębiorstwa do lepszego poznania źródeł swoich surowców, co sprzyja budowie przejrzystych i etycznych łańcuchów dostaw.
Dzięki temu konsumenci zyskają pewność, że produkty dostępne w Europie nie powstały kosztem tropikalnych lasów w Ameryce Południowej, Azji czy Afryce.

Z drugiej strony, rozporządzenie może wiązać się z wyzwaniami – zwłaszcza dla mniejszych firm, które będą musiały dostosować swoje procesy logistyczne, dokumentacyjne i informatyczne. Dlatego rządy państw członkowskich, w tym Polski, planują działania edukacyjne i wsparcie doradcze dla przedsiębiorców.

– W dłuższej perspektywie EUDR może stać się impulsem do transformacji europejskiego handlu w kierunku większej odpowiedzialności środowiskowej, a także zachętą do rozwoju innowacji w obszarze monitorowania pochodzenia surowców (np. poprzez geolokalizację satelitarną czy blockchain) – informuje Ministerstwo Klimatu i Środowiska.

Praktyczna wiedza na webinarach Natureef

Przygotowanie firmy do EUDR to nie jednorazowa procedura a ciągła adaptacja i doskonalenie. Skąd czerpać wiedzę niezbędną do przeprowadzenia takiego procesu? Na stronach unijnych publikowane są na bieżąco pytania i odpowiedzi dotyczące wdrażania rozporządzenia. Komisja Europejska udostępniła też przewodnik użytkownika dotyczący tej regulacji oraz szkolenia z korzystania z systemu Traces. Praktycznych porad i przykładów jest jednak niewiele.

- Miejmy świadomość, że wokół EUDR będzie się jeszcze wiele zmieniać. W tej sytuacji rękę na pulsie zmian trzyma Grupa Legislacja Stowarzyszenia Natureef. Dzięki jej zespołowi podczas wydarzeń takich jak webinary Natureef informujemy polskich producentów o najnowszych zmianach w prawie i oddajemy głos managerom, którzy już przygotowują swoje firmy do EUDR. To bezcenna wiedza, z której chętnie korzysta coraz liczniejsza grupa producentów opakowań oraz żywności – mówi Jasmina Solecka, prezes Stowarzyszenia Natureef.

Stowarzyszenie Natureef zrzesza 60 wiodących firm, instytucji i jednostek naukowych z branży opakowaniowej, produkcji żywności, logistyki i recyklingu, które wdrażają najnowsze technologie, realizują wspólne projekty badawczo-rozwojowe oraz dbają o środowisko naturalne.

Celem stowarzyszenia jest tworzenie dostępu do szerokiej bazy wiedzy i kontaktów, aby wspólnie z członkami Natureef dążyć do ograniczenia wytwarzania odpadów opakowaniowych i żywnościowych, oferując łatwe do odzysku opakowania, zachowujące równocześnie jakość produktu.

Autor: Grzegorz Gajda