W tej szkole przyroda jest najważniejszą nauczycielką

2025-03-04

W tej szkole ekologia to nie tylko modne hasło – to sposób myślenia i działania. Od ponad 30 lat uczniowie uczą się tu, jak dbać o planetę, a ich edukacja ekologiczna to coś więcej niż segregacja śmieci. Zielona sala, ogród warzywny i autorskie programy to tylko część działań, które sprawiają, że ta szkoła zasługuje na miano lidera ekologii. Jakie jeszcze pomysły wcielili w życie? Rozmawiamy z Ewą Hołownią, dyrektorką Podstawowej Ekologicznej Szkoły Społecznej w Rumi.

Ekologia w waszej szkole to nie tylko hasło w nazwie, prawda? To kierunek, który rzeczywiście wyznacza jej działalność i codzienne funkcjonowanie. Skąd w ogóle wziął się pomysł na stworzenie szkoły o takim profilu?

Ewa Hołownia: Nasza szkoła powstała w 1991 roku z inicjatywy rodziców – to był czas, kiedy zaczęły pojawiać się pierwsze szkoły niepubliczne. Rodzice wraz z grupą radnych miasta Rumi postanowili stworzyć miejsce przyjazne dzieciom, a jednym z kluczowych założeń było życie w zgodzie z naturą. W ten sposób narodziła się Ekologiczna Szkoła Społeczna, której organem prowadzącym jest Stowarzyszenie Przyjaciół Ekologicznej Szkoły Społecznej.

Przez trzy dekady nasza placówka ewoluowała i przyjmowała różne formy, dostosowując się do nowych wyzwań i potrzeb uczniów. Ja sama jestem związana ze szkołą od 32 lat, choć stanowisko dyrektorki objęłam dopiero trzy lata temu. Można więc powiedzieć, że niemal od początku towarzyszę jej rozwojowi.

Jakie wartości są dla was kluczowe?

Naszym mottem jest cytat Alberta Einsteina: Wpatrz się głęboko w przyrodę, a wtedy wszystko lepiej zrozumiesz. Podchodzimy do edukacji w podobny sposób – chcemy pokazać uczniom, że natura kryje w sobie mnóstwo fascynujących zjawisk. Jeśli się jej uważnie przyjrzymy, możemy lepiej zrozumieć, jak działa świat. Dlatego zachęcamy dzieci do obserwacji, dostrzegania szczegółów i odkrywania mechanizmów, które rządzą przyrodą.

Czyli ekologia to nie tylko teoria, ale także praktyczne działania?

Dokładnie. Wierzymy, że odpowiedzi na wiele trudnych pytań można znaleźć w naturze. To ona jest źródłem wielu praw, które odkrywamy poprzez naukę i badania. W naszej szkole edukacja ekologiczna to fundament – dbanie o środowisko to dla nas nie chwilowy trend, ale kluczowa wartość. Uważamy, że kształtowanie postaw proekologicznych jest niezbędne, by przygotować dzieci do wyzwań współczesnego świata.

Jakie działania podejmujecie na co dzień, by promować ekologię wśród uczniów?

Staramy się, by ekologia była obecna w codziennym życiu szkoły. Zachęcamy uczniów do oszczędzania wody, energii i papieru – zaczynamy od prostych, ale skutecznych działań. Uczymy ich świadomego korzystania z zasobów naturalnych, a oni chętnie angażują się w te inicjatywy.

Co ważne, staramy się, by ta edukacja nie kończyła się na murach szkoły. Zachęcamy dzieci, by dzieliły się wiedzą z rodzicami i uświadamiały ich w kwestiach ekologii. Oczywiście segregacja odpadów jest u nas standardem – w każdej klasie, na korytarzach i w innych częściach szkoły znajdują się odpowiednie pojemniki. Jednym z naszych pomysłów są ogromne, kolorowe kredki ustawione przy wejściu do szkoły, które pełnią funkcję pojemników do segregacji. To taki symboliczny akcent, który od razu pokazuje, jak ważna jest dla nas ekologia.

Czy edukacja ekologiczna to tylko pojedyncze inicjatywy, czy macie też bardziej rozbudowane programy?

Edukacja ekologiczna to nie tylko zajęcia teoretyczne, ale również kompleksowe programy edukacyjne, które realizujemy w szkole. Nasze autorskie programy, takie jak Mały Ekolog oraz Ekologia – ochrona środowiska, są wprowadzane już od klasy 0, aby stopniowo rozwijać świadomość ekologiczną naszych uczniów. Programy te obejmują szereg praktycznych zajęć, które pozwalają dzieciom poznać tajniki ochrony środowiska oraz samodzielnie wprowadzać ekologiczne rozwiązania w życie.

Od czwartej klasy tematyka staje się bardziej zaawansowana – uczniowie poznają zagadnienia związane z ochroną środowiska i ekologią w szerszym kontekście. Program obejmuje nie tylko teorię, ale także zajęcia praktyczne, które uczą, jak samodzielnie wprowadzać ekologiczne rozwiązania w życie. Uczestniczymy również w projekcie: Akademia Pszczoły Bohatera, w której dzieci poznają niezwykłą rolę pszczół w ekosystemie oraz sposoby ich ochrony

Ten program dla młodszych klas, Mały Ekolog – został stworzony przez konkretnego nauczyciela, czy jest to inicjatywa całej szkoły?

Mamy trzech koordynatorów, którzy czuwają nad realizacją działań ekologicznych w naszej szkole. Jednak ekologia to dla nas coś więcej niż tylko obowiązek kilku osób – angażujemy w to wszystkich nauczycieli, a nawet wszystkich pracowników szkoły. Co więcej, do wielu działań włączamy także rodziców naszych uczniów.

Niektóre projekty, zwłaszcza te większe, wychodzą poza mury szkoły – staramy się angażować w nie również lokalną społeczność.

Ekologia nie jest u nas ograniczona do jednego przedmiotu czy dodatkowych zajęć. Przeciwnie – wplata się w różne obszary nauczania. Uczniowie spotykają się z tą tematyką na lekcjach matematyki, chemii, fizyki, a nawet w ramach przedmiotu "Mali inżynierowie". Tam poruszamy zagadnienia związane z ochroną środowiska, zrównoważonym rozwojem oraz odpowiedzialnym wykorzystywaniem zasobów naturalnych.

Poprzez edukację ekologiczną uczniowie stają się świadomymi konsumentami, odpowiedzialnymi obywatelami i liderami zmian. Realizowane przez nas projekty ekologiczne, takie jak „Lider Lokalnej Ekologii” czy „Z Ekologią na Ty”, są doskonałym przykładem, jak małe działania prowadzą do wielkich zmian. Dzięki takim inicjatywom kształtujemy postawy proekologiczne, które zostaną z uczniami na całe życie. Od wielu lat zdobywamy tytuł: Lidera Lokalnej Ekologii. W roku 2023/2024 zdobyliśmy tytuł: Złoty Lider Lokalnej Ekologii. Dwukrotnie byliśmy nominowani do prestiżowej nagrody: Róża Ekologii. Zdobyliśmy również certyfikaty: Aktywni Błękitni, Ambasador Klimatu, Ekspert E.E, czyli w trosce o środowisko.

Co jest dla państwa największym powodem do dumy w kontekście tych działań ekologicznych?

Zdecydowanie nasza zielona sala – projekt, który był naszym wielkim marzeniem. Jak to bywa z marzeniami, najtrudniejszym elementem jego realizacji były kwestie finansowe. Ale dzięki wspólnemu zaangażowaniu udało nam się stworzyć to wyjątkowe miejsce.

Zielona sala to przestrzeń dydaktyczna, położona w samym sercu naszego ogrodu. Można ją porównać do altany, ale jest w pełni dostosowana do prowadzenia zajęć. Uczniowie spędzają tam czas na eksperymentach, obserwacjach przyrodniczych i zgłębianiu ekologii w praktyce.

Jakie konkretnie zajęcia odbywają się w zielonej sali?

Dzieci uczą się tu o bioróżnorodności, funkcjonowaniu ekosystemów i wpływie codziennych działań człowieka na środowisko. Nauka w otoczeniu przyrody sprawia, że zdobywanie wiedzy jest nie tylko bardziej angażujące, ale i skuteczniejsze.

Oprócz tego stworzyliśmy także ogródki warzywno-owocowe – specjalne skrzynie z roślinami, w tym także pnącymi. To miejsce, gdzie uczniowie nie tylko uczą się o roślinach, ale też zdobywają praktyczne umiejętności.

To dla nas bardzo ważny element nauki – uczniowie samodzielnie pielęgnują rośliny, zbierają plony, a następnie przetwarzają je w naszej sali kulinarnej. To pomieszczenie powstało dzięki wsparciu rodziców i wspólnym działaniom całej społeczności szkolnej. W efekcie dzieci nie tylko uczą się o cyklu życia roślin, ale też doświadczają tego procesu w pełni – od zasiania nasion, przez pielęgnację, aż po finalne wykorzystanie plonów w kuchni.

Czy każda klasa opiekuje się konkretną rośliną, czy raczej wszyscy dbają o cały ogród wspólnie? Jak to wygląda?

To zależy. Zazwyczaj prace ogrodnicze odbywają się w trakcie zajęć, więc nie mamy ścisłego podziału obowiązków na poszczególne klasy. Starsi uczniowie chętnie angażują się w cięższe prace – przygotowują ziemię, przywożą ją taczkami, przekopują ogródek, przycinają gałęzie, nawożą rośliny. Mamy też własny kompostownik, więc uczniowie zajmują się przygotowaniem odpowiedniego podłoża i jego rozwożeniem. Te bardziej wymagające, fizyczne prace zazwyczaj wykonują uczniowie starszych klas.

Czy to odbywa się w ramach jakichś dodatkowych zajęć?

Od klasy szóstej nasi uczniowie nie mają już dodatkowego przedmiotu poświęconego ekologii, więc wykorzystujemy inne lekcje, aby włączyć te działania. Zdarza się też, że uczniowie zostają po zajęciach, bo po prostu to lubią – traktują to jako przyjemność, a nie obowiązek czy karę.

Chętnie pomagają i angażują się w prace ogrodnicze, co jest dla nas bardzo budujące.

Jakie rośliny uprawiacie w swoim ogrodzie?

Mamy całkiem sporo! Uprawiamy rzodkiewkę, kukurydzę, marchew, groszek, brokuły, jarmuż, dynię, paprykę, truskawki, a oprócz tego założyliśmy ziołowy ogródek, w którym dzieci mogą pielęgnować różne aromatyczne rośliny, takie jak bazylia, mięta czy tymianek. Staramy się także wykorzystywać owoce, choć na razie nie mamy ich zbyt wielu. Rosną u nas krzewy owocowe – porzeczki, maliny – i to właśnie z nich dzieci mogą zbierać plony. Drzew owocowych jeszcze nie mamy, ale kto wie, może w przyszłości uda się je posadzić.

Brzmi wspaniale, a do tego jeszcze kącik kulinarny – to naprawdę robi wrażenie.

Tak, na przykład mieliśmy też ziemniaki – dzieci samodzielnie je wykopywały, a potem wykorzystywały do gotowania. Przygotowywały frytki, placki ziemniaczane – to była dla nich ogromna frajda. Oczywiście nasze uprawy nie są wielkie, nie chodzi o produkcję na dużą skalę, ale o to, żeby uczniowie mogli zobaczyć, jak wygląda cały proces – od zasadzenia rośliny, przez jej pielęgnację, aż po zbiór i wykorzystanie w kuchni. Dzieci samodzielnie zbierają plony, a następnie przetwarzają je w naszej sali kulinarnej. Poprzez gotowanie z wykorzystaniem własnych warzyw i owoców, uczniowie uczą się zdrowego odżywiania i dostrzegają korzyści płynące z jedzenia sezonowych i lokalnych produktów. W ramach zajęć kulinarnych i dietetyki dla smyka, dzieci zdobywają wiedzę na temat zdrowego stylu życia i odpowiedniego odżywiania.

To daje im mnóstwo satysfakcji. Widzą, że mogą własnoręcznie zebrać plony i przygotować z nich coś pysznego.

Co ważne – uczymy dzieci, że w naszym ogrodzie nie używamy chemicznych nawozów. Jeśli już stosujemy jakieś naturalne wzmacniacze gleby, to tylko te pochodzące z naszego kompostownika. To kolejna lekcja – o zrównoważonym gospodarowaniu zasobami i ekologii.

Ogród to chyba serce waszej szkoły.

Tak. Chciałabym podkreślić, że pełni on również funkcję terapeutyczną. Praca w ogrodzie ma wiele korzyści – nie tylko edukacyjnych, ale też wspierających dzieci w ich rozwoju. Dla uczniów z ADHD czy trudnościami w regulacji emocji przebywanie wśród roślin i wykonywanie prac ogrodniczych działa uspokajająco. Wspólne działania w ogrodzie sprzyjają także budowaniu relacji – zarówno między dziećmi, jak i między uczniami a nauczycielami.

Staramy się, by nasz ogród był miejscem, w którym każdy znajdzie coś dla siebie. Realizujemy różne projekty ekologiczne – mamy budki lęgowe dla ptaków, karmniki, domki dla owadów. Co ważne, w ich tworzenie angażują się również rodzice. Często wspólnie z dziećmi budują budki, przybijają deski, malują – to dla nich fantastyczna okazja do wspólnej pracy i nauki poprzez działanie.

Jednym z naszych wyjątkowych projektów jest "Akademia Pszczoły Bohatera". Mamy własny, pokazowy ul, dzięki któremu dzieci mogą bliżej poznać życie pszczół. Mamy też specjalny strój pszczelarza, który dzieci mogą przymierzyć, a przy okazji uczą się, jaką rolę odgrywają pszczoły w ekosystemie, jakie rośliny są miododajne i jak można chronić te niezwykle pożyteczne owady.

Organizujemy również zajęcia ekologiczne dla przedszkolaków z okolicznych placówek. Zapraszamy ich do naszego ogrodu i przygotowujemy dla nich warsztaty, podczas których mogą poznawać świat przyrody w sposób praktyczny i angażujący. To dla nas ważne, by edukować już od najmłodszych lat i pokazywać, jak dbać o środowisko.

Bardzo wspierają nas także rodzice. Pomagają nam w organizacji, czasem przywożą ziemię, a kiedy potrzebujemy większej pomocy, zawsze znajdzie się ktoś chętny. Na przykład jeden z rodziców wykonał dla nas piękne rabaty i grządki – nie są to zwykłe uprawy w ziemi, ale rośliny rosną w dużych, drewnianych skrzyniach. Dzięki temu ogród jest nie tylko funkcjonalny, ale też estetyczny i wygodny w pielęgnacji.

To wszystko sprawia, że zarówno dzieci, jak i dorośli chętnie angażują się w nasze działania.

Rodzice, którzy wybierają dla swoich dzieci szkołę ekologiczną, zwłaszcza taką z historią i misją, raczej są świadomi tego, na czym polega jej działalność, prawda?

Tak, i to jest dla nas bardzo pocieszające, bo widzimy, że aspekt ekologiczny coraz częściej staje się atutem naszej szkoły. Podczas rekrutacji często pytamy rodziców, co szczególnie przyciągnęło ich uwagę i co zadecydowało o wyborze naszej placówki. Jeszcze kilka lat temu najczęściej wymieniane były takie czynniki jak duża liczba godzin języków obcych czy wysoki poziom nauczania. Teraz jednak coraz częściej słyszymy, że to właśnie nasze podejście do ekologii było dla nich kluczowe. To ogromnie nas cieszy, bo oznacza, że świadomość rodziców w tym zakresie rośnie, a oni sami chętnie angażują się w nasze działania.

A jak to wygląda w codziennym funkcjonowaniu szkoły? Czy ekologia łączy się z innymi aspektami, np. aktywnością fizyczną?

Sport i ruch na świeżym powietrzu to dla nas kluczowy element zdrowego stylu życia. Wiemy, jak ważne jest to dla zdrowia dzieci, dlatego mocno stawiamy na aktywność fizyczną. Mamy bogatą ofertę zajęć sportowych, a także świetlicę o profilu sportowym, która umożliwia uczniom rozwijanie pasji, dbanie o kondycję i wzmacnianie odporności. Zajęcia odbywają się na świeżym powietrzu przez cały rok, niezależnie od pogody, co sprzyja nie tylko zdrowiu fizycznemu, ale i psychicznemu.

Czy Samorząd Uczniowski również inicjuje i organizuje działania ekologiczne w szkole? Czy uczniowie podejmują własne inicjatywy, czy są to głównie projekty narzucone odgórnie?

Oczywiście, jesteśmy otwarci na inicjatywy uczniów, a nasz Samorząd Uczniowski aktywnie angażuje się w działania ekologiczne. Kiedy pojawiają się nowe projekty czy możliwości, samorząd zgłasza propozycje i wspiera ich realizację. Szczególnie duże zaangażowanie uczniów widać w ramach programu "Lider Lokalnej Ekologii", który wiąże się z określonymi zadaniami do wykonania.

Choć temat działań ekologicznych jest narzucony, sposób ich realizacji zależy od nas. Samorząd Uczniowski odgrywa kluczową rolę w organizacji inicjatyw, motywując młodszych uczniów, angażując rodziców oraz współpracując z różnymi instytucjami. Często zapraszamy osoby zasłużone w działaniach proekologicznych, a także korzystamy ze wsparcia rodziców, którzy zawodowo zajmują się ekologią. Dzięki temu organizujemy spotkania, warsztaty, prelekcje oraz webinaria – zarówno w szkole, jak i poza nią.

Jednym z najważniejszych wydarzeń, które wpisało się w tradycję naszej szkoły, jest Tydzień Ekologiczny. To inicjatywa skierowana do uczniów szkół podstawowych, w ramach której organizujemy liczne projekty, konkursy i działania edukacyjne. To doskonała okazja, aby uczniowie mogli aktywnie zaangażować się w temat ochrony środowiska i rozwijać swoją świadomość ekologiczną.

Jakie największe wyzwania napotkaliście w szkole w związku z wdrażaniem ekologicznych nawyków?

Wdrażanie proekologicznych nawyków bywa wyzwaniem, a świadomość ekologiczna często wymaga od nas ponownego przyswojenia. Nie wystarczy przeprowadzić pogadanki czy wykładu na temat ochrony środowiska, licząc, że teoretyczna wiedza przekształci się w konkretne działania. Takie treści należy nieustannie przypominać i wcielać w życie poprzez własny przykład, aż staną się one naturalnym nawykiem. Nauczyciele, którzy dołączają do naszej szkoły, są świadomi, że nasza placówka to szkoła ekologiczna – nie tylko z nazwy, ale także w codziennej praktyce.

Nieustannie modyfikujemy nasze programy i podejście do ekologii. Choć wiele już udało się osiągnąć, nadal dostrzegam przestrzeń do dalszych zmian. Moim celem jest to, aby ekologiczne działania stały się naturalnym, codziennym nawykiem, a nie jedynie serią pojedynczych inicjatyw. Jednym z większych wyzwań pozostaje jednak nadmierne zużycie papieru do kserowania. Staramy się je ograniczać, ale jednocześnie stosujemy aktywizujące metody nauczania, co wiąże się z koniecznością przygotowywania kart pracy.

A jakie dokonania szczególnie panią cieszą?

Stale szukam rozwiązań poprawiających komfort uczniów, nie tylko w kontekście ekologii, ale także ich dobrostanu. Nasza szkoła jest niewielka, a korytarze dość wąskie, co powodowało duży hałas, szczególnie uciążliwy dla uczniów z nadwrażliwością słuchową. Dlatego udało mi się pozyskać środki na zamontowanie paneli akustycznych na sufitach i ścianach. Efekty są bardzo pozytywne – uczniowie odczuwają znaczną poprawę. Dodatkowo stworzyliśmy kilka kącików wyciszenia, a podczas ferii planujemy montaż profesjonalnego, mocno wygłuszonego domku wyciszeniowego.

Marzy mi się, aby nasza szkoła stała się wzorem zrównoważonego rozwoju – placówką pokazującą, jak skutecznie łączyć nowoczesne technologie z troską o środowisko. Chciałabym, abyśmy w pełni wykorzystywali odnawialne źródła energii, stosowali efektywny recykling i ekologiczne materiały budowlane. Niestety, ekologia często wiąże się z dużymi kosztami. Napisałam już dwa projekty inwestycyjne, które uwzględniały montaż paneli słonecznych, pomp ciepła oraz turbin wiatrowych. Niestety, nie udało nam się uzyskać dofinansowania, dlatego staram się wprowadzać zmiany małymi krokami – w miarę dostępnych środków.

Mimo tych trudności nie poddajemy się i wciąż dążymy do tego, aby nasza szkoła była miejscem, które nie tylko edukuje, ale także inspiruje do ekologicznego stylu życia.

Ewa Hołownia – pedagog z długoletnim stażem, która przez 26 lat swojej kariery zawodowej związana jest z naszą szkołą, Ekologiem. Z wykształcenia terapeuta pedagogiczny, nauczyciel edukacji wczesnoszkolnej, a także konsultant kinezjologii edukacyjnej. Nieustannie rozwija swoje umiejętności, aby jak najlepiej wspierać rozwój uczniów. Jej podejście do edukacji opiera się na holistycznym spojrzeniu na potrzeby dzieci, łącząc teorię z praktyką i skutecznie wdrażając innowacyjne metody pracy.

Jest zwolenniczką metod aktywizujących, które angażują uczniów i rozwijają ich umiejętności w sposób twórczy i praktyczny. Jako dyrektor, z pasją promuje Outdoor Education, czyli naukę w bezpośrednim kontakcie z przyrodą, co w pełni wpisuje się w filozofię szkoły ekologicznej. Wierzy w moc design thinking w edukacji, stawiając na kreatywne podejście do rozwiązywania problemów, co pomaga uczniom rozwijać zdolności do myślenia krytycznego i innowacyjnego.

Jej celem jest tworzenie szkoły przyjaznej uczniom, w której każdy młody człowiek czuje się wspierany, zrozumiany i zmotywowany do nauki. Nieustannie dąży do tego, by szkoła była miejscem, w którym edukacja idzie w parze z troską o środowisko, a dzieci uczą się odpowiedzialności i szacunku do natury.

Autor: Magdalena Ignaciuk